KIKO TA PASANDO

E uniko kaminda ku bo ta haña tur informashon kompletamente gratis. Klik anto lesa. Manda tur loke bo ke pa wordu publika i invitashon pa kubri rueda di prensa na e Email: kikotapasando@outlook.com

NOTISIA

ORANJESTAD ARUBA: Dia Internacional di Personanan di Edad Avansa – 1 di october 2016 Fundacion Azheimer Aruba (F.A.A.)

azheimer-1

azheimer-2

Dia Internacional di Personanan di Edad Avansa – 1 di october 2016 Fundacion Azheimer Aruba (F.A.A.)

Tur aña dia 1 di october Fundacion Alzheimer ta para keto y enfoca y haci uso riba e fecha aki pa enfoca y conscientisa comunidad riba contribucionnan importante di personanan di edad avansa (incluso pensionadonan) den comunidad. Tambe ta enfoca y conscientisa comunidad riba problemanan y reto di envehecimiento den e mundo di awendia.
E tema p’e aña aki ta: “Rechasa y Actua contra Edadismo”.
Aki e obhetivo ta cu nos comunidad ta consciente di actitudnan negativo y discriminacion basa riba edad, y e impacto negativo cu esakinan tin riba personanan mayor di edad.

Kico ta Edadismo?
Edadismo, of “ageism” na ingles, ta mas bieu cu edad mes y semper a existi. Edadismo ta discriminacion unda e stereotipo ta ser hiba den extremo den un of otro accion riba hende grandi.
“Ageism” ta un termino introduci na 1969 pa e psikiatra Robert N. Butler.
Edadismo, segun Dr. Butler, ta ensera creencianan cu ta refleha rechaso di esnan di edad avansa/pensionadonan y sub-estimacion di e grupo aki dependiendo di nan edad. Por ehempel, den caso di un malesa, laga un pashent sinti of sa cu e no ta bini na remarca pa un of otro tratamento debi na su edad (ariba 65).
Dr. Butler no tabata e prome cu a identifica un tendencia di menosprecio (generalisa) di
anciano/persona di edad avansa. E actitud negativo dirigi na edad y envehecimento
tabata, ta sigui y di ta mundialmente profundamente ancra den historia. Homber y muher cu ya no por contribui optimal na sobrevivencia di nan comunidad den e cultura antiguo tabata wordo laga un banda … y hasta laga pa muri, pasobra biehes ta un enfermedad (=“Senectus morbidus est”).
Filosofo Seneca na (di 4 BC pa AD 65) a declara e tempo ey caba cu “door di asocia biehes cu enfermedad y morto” pa generacionnan caba a hustifica e inutilidad pa duna esnan di edadnan avansa acceso na cuido (Achenbaum, 1978; Haber, 1983; Cole, 1992)

Kico ta e consecuencianan di edadismo?
E creencianan aki, segun estadística, por tin consecuencianan tanto pa e persona di edad aki como pa profesionalnan.

Algun consecuencia por ta:
• Perdida prematuro di independencia.
• Incapacidad mayor.
• Indice mayor di depresión.
• Ansiedad.
• Reduccion di sentimento di auto-eficacia di no bal nada toch.
• Disminuicion di rendimento.
• Stress cardiovascular.
• Maltrato y/o negligencia contra anciano.
• Mortalidad prematuro.

Consecuencianan di edadismo pa cu profesionalnan?
Uso di regimen terapeutico distinto basa riba edad di e pashent, por ehempel:
• receta menos remedi.
• diferencia den procedimentonan di intervencion den caso di tumor.
• menos testnan clinico, etc.
• atencion limita na un aciano cu trastorno/problema psicologico.
Ehempel: no diagnostica e trastornonan aki of diagnostica esakinan minimal, of no duna tratamento specifico mes. Esaki tin su implicacionnan pa ‘doorverwijzing’ di e anciano pa profesionalnan den salud mental.
• diferencia den e forma cu ta trata personanan di edad avansa den institucionnan tanto publico como priva (manera residencianan, centro di día, etc.)
• Manera: papia cu e grandi cu bos halto como si fuera e ta sordo, papia cu ne manera ta papia cu un mucha chikito, bisti strik den cabey (pa e mustra tutoe) tratele na un forma paternalista.
Esakinan por provoca comportacionnan no desea y actitudnan dependiente y fomenta aislamento, soledad, depresion etc.

Cua ta e stereotiponan mas destaca den literatura?
– Tur anciano ta parse otro: e realidad ta cu personanan di edad avansa ta un grupo heterogeneo, tanto den individualnan como entre individualnan.
– “Personanandi edadnan avansa ta socialmente “aisla”: den realidad mayoría di personanan di e grupo aki gusta mantene contacto cercano cu famia.
– “Personanan di edadnan avansa ta sufri di malesanan, ta fragil y ta depende di otro hendenan”. Realmente mayoría personanan di edad avanza ta biba independientemente y no tin mester di ayudo pa realisa actividadnan di bidad diario.
– “un gran parti di persona adulto ta mantene un nivel di salud aceptabel te cu 65 aña, cu ta marca e momento cu nan salud ta deteriora. “Mayoría caso e estado di salud No ta deteriora dje dramático asina den ningún di e puntonan den e ciclo vital.
– “Mayoria persona di edad avansa tin algun grado di deterioro cognitivo”: por lo general, si tin algun caida den habilidadnan intelectual, cu ta un proceso normal, pero esaki no ta suficiente severo cu lo causa problemanan di funcionamento normal den dia diario.
– “Personanan di edadnan avansa ta deprimi”: concretamente, personanan di edad avanza cu ta biba den comunidad tin menos depresion. E porcentahe di depresion diagnostica bou e grupo aki cu ta biba na cas y participa den comunidad ta menos cu otro gruponan di edad.
– “Personanan di edadnan avansa ta difícil pa trata cu nan y ta bira fastioso y rigido segun edad ta subi”: segun investigacionnan haci e personalidad ta ser mantene relativamente consistente a lo largo di e ciclo di vitalidad.
– “Personanan di edadnan avanza masha poco sa di enfrenta declinacion of decaida cu ta inevitabel y asocia cu envehecimento”: den realidad, mayoría personanan di edadnan avansa sa di ahusta desafíonan vital y cu exito.

Worldhealth Organization (WHO) tocante Edadismo:
Edadismo ta un problema grandi y disimula cu ta afecta negativamente e salud di personan di edad avansa y ta actitudnan cu ancianonan ta confronta diariamente.
Algun ehempel: nan ta wordo exclui di mercado laboral, ta wordo restringi den servicionan social di esnan cu kier haci uso di esakinan, y ta wordo pinta den medionan di comunicacion cu stereotiponan.
Den comunidadnan, edadismo ta margina y ta exclui ancianonan di su comunidad.
A pesar di ta un problema cu ta tuma luga tur caminda, ta e prehuicio social mas “normalisa” y cu no ta actua pa combati esaki, mescos ta e caso di racismo.
Por observa den medionan di comunicacion cu e anciano varios biaha ta ser pinta como hende fragil y dependiente (ehempel: potret cu boca sin djente), inconsciente of deliberadamente gobierno ta reduci presupuesto na luga di realisa cambionan den servicionan publico y inverti berdaderamente den infra-structura pa adapta e envehecimento di e poblacion. E actitud generalisa aki, pero inadverti
(onopgemerkt), ta provoca marginacion social di personanan di edad avansa y ta afecta negativamente nan salud y nan bienestar.
E anciano ta mira su mes como un peso pa otronan (su alrededor) y finalmente ta pensa cu su bida no tin balor of no ta bale la pena pa sigui biba. E baho auto-estima aki tin como consecuencia cu e mayor aki ta bira mas vulnerabel y ta sucumbi pa depresion y aislamento social (soledad).
Segun WHO den un estudio, a observa cu e promedio di bida de personanan di edad avansa cu tin e actitud negativo, respecto na envehecimento, ta 7,5 aña di bida mas cortico cu esnan cu actitudnan positivo.

Kico por haci pa evita creencianan y actitudnan edadista?
• Cambionan den sistemanan cu ta mantene e creencianan aki den medionan di comunicacion, cultura/norma y balornan, creencianan den institutonan, maneho gubernamental, etc.
A traves di: diseño, implementacion y evaluacion optimal di programanan dirigi na reduci e impacto di e creencianan y actitud aki.
• Cambio den percepcion y creencianan cerca profesionalnan:
– Fomenta formacion y educacion di profesionalnan cu ta traha cu e ancianonan den cuestionan relaciona cu e proceso di evehecimento.
– Fomenta formacion y educacion na personanan di edad avansa, nan famia, hobenan, skolnan, departamentonan gubernamental, etc. cu e meta pa cambia nan actitudnan edadista atraves di informacion y programanan educativo di intervencion.

Resolucion di e Asamblea Mundial di Salud tocante e Estrategia y plan di acción mundial di envehecimiento y salud,
Den e resolucion di e Asamblea Mundial di Salud sobre e Estrategia y Plan di Accion mundial tocante envehecimento y salud, adopta na mei e ana aki (2016), ta urgi e Directora General pa den cooperacion cu otro asociadonan hiba un campaña mundial pa lucha contra discriminacion pa motibonan di edad y logra como obhetivo ultimo, di mehora e vida cotidiano de personanan di edadnan avansa y optimalisa.
E “Global strategy and action plan on ageing and health” publica pa WHO por download riba http://www.who.int/ageing/global-strategy/en/

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Discover more from KIKO TA PASANDO

Subscribe now to keep reading and get access to the full archive.

Continue reading