Parlamentario Yves Schoop: Si nos no siña for di e COVID-19 pandemia, palu lo hala ku nos atrobe!
Parlamentario Yves Schoop: Si nos no siña for di e COVID-19 pandemia, palu lo hala ku nos atrobe!
Mundu ta mei mei di un pandemia di e COVID-19 vírùs ku ta asotando Kòrsou tambe, ku isolashon di nos Isla pa sobra di mundu, e asina yamá lockdown di nos aeropuerto Hato i nos entradanan marítimo pa pasaheronan. E krísis aki a kue nos di sorpresa i pa salvaguardá salú i bida di hende i pa evitá katástrofe mester a lockdown ku konsekuensia drástiko pa nos bida sosial, nos ekonomia i nos entradanan monetario. E gòlpi ekonómiko mayor ta riba nos sektor di Turismo. Nos ta un pais outónomo den Reino Hulandes, pues nos tin nos propio responsabilidat i debernan i debí na e situashon finansiero prekario pa años kaba, sinseramente bisá nos no por a prepará pa kubri un kalamidat di e índole aki i pa evitá pèrdida masal di kuponan di trabou, i yuda ku pèrdida di entrada i salario i evitá oumento di pobresa den nos pais den korto tempu, gobierno mester a presentá rápido ku un plan di alivio, di kual ku parsialmente a haña ayudo di Reino. E situashon aki ta pone mi kòrda e kansion di Chin Behilia titulá Plegaria: “nos tin ku baha nos nivel di bida i no por dispidí, sino mañan ta nos tur ta mal pará“, manera nos tur ta awor aki den e krísis di COVID-19.
Apesar di e realidat amargo aki ta di aploudí kon e pueblo di Kòrsou a sigui e rekomendashon nan i medidanan di gobièrnu riba tereno di hygiena personal i hygiena di áreanan di kontakto, mantené distansia físiko, keda kas i sali kas solamente pa kosnan esensial i vital. Dor di esaki nos ta manteniendo e velosidat i kantidat di kontaminashon relativamente abou, te ku awe 13 di aprel 2020 na 14 kaso positivo. E medidanan di lockdown a wòrdu implementá na diferente otro pais tambe, na paisnan Europeo, kisas no ku mes un rapides ku serka nos i dor di un komportashon diferente i mas liberal di e siudadanonan di e paisnan ei a pone ku instrukshonnan no a wòrdu siguí de pia a la letra pa evitá desaster den nan sektor di salubridat. Wak por ehèmpel nort di Italia, Spaña i tambe mas serka di nos na Merka, kaminda na e último e medidanan den e diferente estadonan no ta uniforme ku lockdown. Tin kalkulashon ku un kuart di e poblashon di mundu ta den lockdown awor aki i esaki ya tin su impakto den diferente área i di diferente forma pa e ser humano. Primeramente e lockdown pa keda den kas den seno familiar aparte di tin su benefisio pa reforsá un hogar harmonioso, tin su retonan tambe den famianan disfunshonal kaminda violensia relashonal i abusu di hóbennan por oumentá, i huntu ku oumento di pobresa kaminda tin falta di alimento dor ku algun grupo no por sali mas pa kue djòp òf lora man pa trese pan riba mesa, e strès den kas ta sigui oumentá. Aki nan e reto primordial ta di sobrebibí i hasi esfuerso pa keda sosiopsykologikamente stabil, ku no ta algu fásil sin ku otro nan duna un man agudo. Aunke mi a mira hopi inisiativa pa duna un man, mi yamada ta persistente den direkshon di esnan ku moda den e pais aki pa yuda di un forma struktural i no djis adhoc, por ehèmpel den direkshon di e NGO’s nan, manera por ehèmpel Voedselbank c.q. Kòrsou Solidario i Duradero.
Otro konsekuensia di e lockdown ta ku industrianan i tráfiko a paralisá pa gran parti di mundu tresiendo un bahada supstansial di e polushon mundial, asina tantu ku esaki ya tin un impakto positivo riba e kambio di klima. Nos planeta por hala rosea limpi atrobe i nos por mira e tòp di e serunan di Himalaya bèk despues di dékadanan. Polushon a baha signifikante den siudat nan na India, China i Merka. Esaki lo tin su efekto nan positivo tambe riba e temperatura di mundu i di laman, ku bentahanan manera ménos smèltmentu di kontinentenan di eis, ménos subida di nivel di oséanonan, ménos inundashon, ménos formashon di mal tempu i orkan òf aktividat vulkaniko òf di temblor. Tambe lo registrá un bahada di olanan di kalor ku lo ta positivo pa e salú di e sernan bibu den mundu, pa e ser humano,i pa flora i founa.
Mama tera a haña un bon alivio dor di COVID-19 pandemia, no por nenga esei i enseñansa ta pa kwida nos medio ambiente, baha polushon ku ménos viahe i tráfiko den laira i riba tera i kareteranan ( plachi di dia), i plania opa trafika huntu ( car-pooling), move mas ku baiskel i alabes drecha kondishonnan di transporte públiko, pa esaki ta mas funkshonal, atraktivo i sigur. Otro kos ku COVID-19 ta siña nos ta ku nos mester ko-eksisti di un forma ekologiko i den symbiosis ku otro animalnan den mundu, paso mira kon nan tur por ta mas liber den nan habitat i naturalesa e temporada aki, miéntras ku nos ta será den nos kas, di lock down.
Otro lès ta tokante nos vulnerabilidat komo ser humano den un mundu kontaminá i pa e motibu aki nos no por sigui ta materialista, pero duna atenshon na kosnan chikitu i balioso, ser humilde i realisá for once and for all ku union bèrdat ta hasi forsa. Nos mester ta solidario pa duna alivio na esnan ku mas tin mester i demonstrá mas amor i kompashon pa otro. Al final nos mester yega na rekalibrashon di nos norma i balornan pa nos kada un por bira un mihó hende den futuro. Nos a bin siña tambe ku muchu mas kos por wòrdu hasí sin ku mester di sali for di kas, manera laborá na kas, komuniká i reuní virtualmente òf hasi pedidonan di servisio doméstiko, sea ta di supermerkado, delivery di restorant òf di remedi di botika. Tambe nos a rekonfirmá ku hasi ehersisio den bo propio bohio ta posibel i agradabel i ku kushina di kas ta mas saludabel ku junk òf fast food. Nos ta un pais ku prevalensia altu di Obesidat, Preshon altu, Malesa di suku ( Diabetes) i malesanan di pulmon manera Asma I COPD ( Emfysema), netamente e malesanan ku ta hasi un persona mas riesgoso pa komplikashonnan ku hospitalisashon a kousa di un infekshon, manera esun aktual di COVID-19.
E COVID-19 krísis ta eksihí un kambio di paradigma, pa nos redifiní i diversifiká nos systema sosio-ekonómiko, sin pèrdè rèspèt pa nos medio ambiente, naturalesa i nos ekologia, pa nos por krea un mundu i un pais próspero, limpi i sigur pa nos mes i nos próksimo generashonnan.
Si nos no bai traha pa nos ta mihó prepará pa kalamidatnan i traha riba desaroyo di nos pais i si ala bes nos bai bèk na hasi mes un kos ku nos tabata hasi promé ( kòrda riba Einstein) ku e COVID-19 krísis, nos no a siña nada i palu ta bai hala ku nos atrobe!