CAft: “Sostenibilidat di debe di Aruba awor aki ta pidi akshon”
Oranjestad – Ekonomia di Aruba ta rekuperando den forma próspero. Den e lunanan aprel i mei turismo a surpasá e nivel kaminda e tabata promé ku e krísis di COVID-19. Den e mésun periodo aki Aruba mester utilisá e periodo di rekuperashon aki pa pone e presupuesto na òrdu. Ta nesesario pa Aruba kumpli ku e rekomendashonnan ku CAft a duna pa e presupuesto aprobá di aña 2022, limitá e défisit den 2022 i yega entrante 2023 na un surplus di 1 porshento di Produkto Interno Bruto (PIB) riba su presupuesto. Redukshon di e debe nashonal di AWG 5,9 miar (aproksimádamente 104% di PIB) na un nivel aseptabel ta keda un problema importante. Ademas mester implementá e reformanan pa garantisá e sistema di seguro sosial pa futuro generashonnan.
Sostenibilidat di debe
E imágen riba un término di mas aña, manera presentá den e presupuesto aprobá di 2022, ta mustra ku lo tin défisit te ku aña 2026. Pa e motibu aki, e debe nashonal nominal lo sigui oumentá den e próksimo añanan. Miéntras tantu interes ta subiendo i lo bai tin refinansiamentu supstansial. Ta esensial pa Aruba redusí su défisitnan, pasobra den kaso ku esaki no tuma lugá, e gastunan di interes ta bira inkontrolabel. Caft ta haña nesesario pa redusí e défisit riba presupuesto e aña aki kaba i pa sòru pa un surplus di 1% di PIB entrante otro aña. Sostenibilidat di e debe nashonal di Aruba tambe ta hasi esaki nesesario.
Presupuesto 2022 i 2023
For di aprel 2022 turismo a surpasá e nivel di promé ku e krísis di COVID-19. Ku e rekuperashon rápido aki, ekonomia tambe ta kresiendo den forma próspero. Segun e delaster kalkulashonnan, aña pasá ekonomia a krese ku 17,2 porshento. Sinembargo e presupuesto di 2022 ta mustra un défisit di AWG 236 mion pa e sektor kolektivo (4,2 porshento di PIB). CAft a duna vários rekomendashon riba e presupuesto 2022, prinsipalmente riba tereno di kòntròl di gastu. Gastunanpa produkto i servisio ta subi ku 22 porshento den presupuesto kompará ku e añanan promé ku e krísis di COVID-19, miéntras e nesesidat pa e subida remarkabel aki di e gastunan no ta keda hustifiká sufisientemente. E gastunan di personal i e kontribushonnan di pais na kompanianan di gobièrnu ta oumentá innesesariamente. Ainda no a kumpli ku e rekomendashonnan di CAft, loke ta pone ku por lo pronto e défisit riba e presupuesto e aña aki ta innesesariamente haltu.
Reforma fiskal
For di 2023 un reforma fiskal ta keda introdusí, di kua introdukshon di un BTW ta un parti importante. E entradanan di impuesto ku ta prosedente di e reforma aki ainda no ta sufisientemente aklará den e presupuesto. Konsekuentemente, no por establesé sufisientemente e grado di realismo di e entradanan fiskal. Ta señalá ku e proseso legislativo di e introdukshon no a kuminsá ainda. Si no alkansá e fecha di introdukshon planeá di 1 di yanüari 2023, esaki lo tin un influensha negativo riba e haltura di e entrada fiskal i konsekuentemente riba e saldo di finansiashon den 2023.
Seguridat sosial i kuido
Reformanan den seguridat sosial i kuido ta nesesario pa garantisá sostenibilidat di e sistema pa futuro generashonnan. E ekonomisashonnan na rason di AWG 60 mion den kuido ta un promé paso pa yega na un kuido sostenibel i lo mester garantisa ku pais no mester kontribuí riba término kòrtiku pa kompensá e défisitnan di AZV. Mirando ku ainda no a formalisá introdukshon di un kontribusihon propio i redukshon di e lista positivo di remedi, Aruba ta ferwagt ku lo no alkansá e ophetivo di ekonomisashon aki di AWG 60 mion na 2022. Sinembargo, ta di gran importansha pa ehekutá e medidanan di ekonomisashon riba término kòrtiku. Un retraso den introdukshon di e medidanan aki ta hiba na pérdida di ekonomisashon. Den kaso ku no tin kompensashon pa e pérdidanan di ekonomisashon aki, e resultado di AZV lo keda afektá negativamente, i ku esei e saldo finansiero di e pais, si akaso un kontribushon nashonal ta nesesario pa kompensá e défisit di AZV.
Maneho finansiero
Maneho finansiero i e siklo di reponsabilisashon di Aruba no ta na òrdu. E proseso pa traha e kuentanan anual di 2019 i 2020 a sufri haña mas tardansa, poniendo ku tin un retraso konsiderabel. E tardansanan aki ta konsekuensia di defisiensianan den e maneho finansiero.
CAft a hasi un bishita na Aruba riba 23 i 24 di yüni 2022 i a hiba kòmbersashon ku Gobernador, Minister di Finansa i Kultura, Konseho di Minister i e Komishon di Finansa, Organisashon Gubernamental, Kultura i Deporte di Parlamento. Tambe CAft a kòmbersá ku Kontrolaria General (ARA) i ku e gerensianan di Banko di Seguro Sosial (SVb) i di Hospital Dr. Horacio E. Oduber (HOH).
CAft: “Schuldhoudbaarheid Aruba vraagt nu om actie”
Oranjestad – De economie van Aruba herstelt voorspoedig. In de maanden april en mei is het toerisme het pre-corona niveau van 2019 overstegen. Aruba moet deze periode van herstel benutten om de begroting op orde te brengen. Het is noodzakelijk dat Aruba de aanbevelingen van het CAft bij de vastgestelde begroting 2022 opvolgt, het financieringstekort in 2022 beperkt en vanaf 2023 komt tot een surplus van 1 procent bbp op haar begroting. Het verlagen van de overheidsschuld van AWG 5,9 miljard (circa 104% van BBP) naar een aanvaardbaar niveau blijft een belangrijke opgave. Bovendien dienen hervormingen te worden doorgevoerd om het sociale zekerheidsstelsel voor toekomstige generaties te waarborgen.
Schuldhoudbaarheid
Het meerjarig beeld, zoals gepresenteerd in de vastgestelde begroting 2022, laat zien dat er tot en met 2026 financieringstekorten blijven. De nominale overheidsschuld zal daardoor de komende jaren verder toenemen. De rente loopt inmiddels op en er staan forse herfinancieringen op stapel. Het is essentieel dat Aruba haar tekorten terugdringt, omdat anders de rentelasten onbeheersbaar worden. Het CAft vindt het noodzakelijk dat al dit jaar het financieringstekort wordt verlaagd en dat er vanaf volgend jaar een surplus van 1% bbp is. Ook de houdbaarheid van de Arubaanse schuld maakt dit noodzakelijk.
Begroting 2022 en 2023
Het toerisme overstijgt sinds april 2022 het niveau van pre-corona. Met dit snelle herstel trekt ook de economie voorspoedig aan. Volgens laatste inzichten is de economie vorig jaar met 17,2 procent gegroeid. Desondanks toont de begroting 2022 een financieringstekort van AWG 236 miljoen voor de collectieve sector (4,2 procent van het bbp). Het CAft heeft bij de begroting 2022 aanbevelingen gedaan, die vooral toezien op de uitgavenbeheersing. De lasten voor goederen en diensten stijgen in de begroting met 22 procent ten opzichte van de pre-corona jaren, terwijl de noodzaak voor deze aanzienlijke lastenstijging onvoldoende wordt toegelicht. Ook de personeelslasten en de landsbijdragen aan overheidsNV’s lopen onnodig op. De aanbevelingen van het CAft zijn nog niet opgevolgd, waardoor vooralsnog het financieringstekort dit jaar nodeloos hoog is.
Belastinghervorming
Vanaf 2023 wordt een belastinghervorming geïmplementeerd, waarvan de invoering van een btw een belangrijk onderdeel is. De belastingbaten voortkomend uit deze hervorming zijn in de begroting nog onvoldoende toegelicht. Hiermee kan het realiteitsgehalte van de belastingbaten onvoldoende worden vastgesteld. Opgemerkt wordt dat het wetgevingstraject voor de invoering nog niet is gestart. Het niet behalen van de beoogde invoeringsdatum van 1 januari 2023, zal een negatieve invloed hebben op de hoogte van de belastingbaten en op het financieringssaldo in 2023.
Sociale zekerheid en zorg
Hervormingen in de sociale zekerheid en zorg zijn noodzakelijk om de houdbaarheid van het stelsel voor toekomstige generaties te garanderen. De besparingen van AWG 60 miljoen op de zorg zijn een eerste stap richting houdbare zorg en moeten ervoor zorgen dat het land op korte termijn geen bijdrage hoeft te leveren om de tekorten bij de AZV aan te zuiveren. Omdat de invoering van een eigen bijdrage en de versobering van de positieve lijst van genees- en verbandmiddelen nog niet geformaliseerd zijn, verwacht Aruba deze taakstellende besparing van AWG 60 miljoen in 2022 niet te behalen. Het is echter van groot belang dat de besparende maatregelen op de korte termijn worden uitgevoerd. Een vertraging in de invoering van deze maatregelen leidt tot besparingsverliezen. Bij gebrek aan compensatie voor deze besparingsverliezen zal het resultaat van de AZV negatief worden beïnvloed worden, en daarmee het financieringssaldo van het land – in het geval een landsbijdrage nodig is om het tekort bij de AZV aan te zuiveren.
Financieel beheer
Het financieel beheer en de verantwoordingscyclus van Aruba zijn niet op orde. Het opstellen van de jaarrekeningen 2019 en 2020 heeft verdere vertraging opgelopen, waardoor een aanzienlijke achterstand is ontstaan. Deze vertragingen zijn het gevolg van tekortkomingen in het financieel beheer.
Het CAft bracht op 23 en 24 juni een bezoek aan Aruba en voerde gesprekken met de Gouverneur, de minister van Financiën en Cultuur, de ministerraad en de Commissie Financiën, Overheidsorganisatie, Cultuur en Sport van de Staten. Ook heeft het CAft gesproken met de Algemene Rekenkamer (ARA) en met de directies van de Sociale verzekeringsbank (SVb), en het Dr. Horacio E. Oduber Hospitaal (HOH).
